|
|
|
1. Het hoofdorgel van de Grote of St. Janskerk te Schiedam
|
Het Niehoff-orgel
De oudste vermelding van een orgel dateert uit 1498, toen Albert Dirckz werd herbenoemd tot organist van de Grote Kerk.
Rond 1550 bouwde de befaamde orgelbouwer Hendrik Niehoff een nieuw instrument bestaande uit Hoofdwerk en Rugwerk. De kassen waren voorzien
van fraai beschilderde luiken.
In 1680 breidde Appolonius Bosch het orgel uit met een bescheiden Bovenwerk. Vermoedelijk werden toen ook de windladen vervangen en gezien
de aanbrenging van het jaartal "1680" tussen de pijpenvelden van Hoofd- en Rugwerk, is toen ook de frontindeling gewijzigd.
ln 1712 breidde Jacob Cools het orgel uit met een vrij pedaal, aangebracht in nieuwe zijkassen.
De forse pedaalvelden gaven het front door de ontstane breedtewerking een ander aanzicht.
De ornamentiek tussen hoofdkas en pedaalkassen werd in 1724 aangebracht door de Rotterdamse beeldhouwer Alexander Pluskens.
Beeldhouwer Fran9ais van Douwe vervaardigde het snijwerk op de pedaalkassen en het hoofdwerk.
Ook het beeld op de middentoren van de bazuinblazende engel is van zijn hand.
Rudolph Garrels bracht in 1737 een vijfde balg aan en een nieuw pedaalklavier.
De vermoedelijke dispositie was toen:
|
|
|
Manuaal
Prestant 16' D
Prestant 8'
Holpijp 8'
Octaff 4'
Quint 3'
Octaff 2'
Gemshoorn 2'
Sexquialter 2 st.
Mixtuur 2-3 st.
Scherp 2-3 st.
Cornet 6 st D
Trompet 8'
Pedaal
Subbas 16'
Bordon 16'
Prestant 8
Quint 6'
Octaaff 4'
Trompet 16'
|
Rugpositief
Holpijp 8'
Prestant 8' D
Prestant 4'
Octaaff 2'
Quint 1 1/2'
Octaaf 1'
Sexquialter 3stD
Bovenwerk
Baarpijp 8'
Quintadeen 8'
Tolkan 4'
Vox Humana 8'
|
Het orgel heeft de 19e eeuw vrij ongeschonden doorstaan.
Naast het gebruikelijke onderhoud werden slechts geringe wijzigingen aangebracht.
Het Niehoff orgel (1915)
Het Standaart-orgel
Aan het begin van de 20e eeuw was een nieuwe restauratie noodzakelijk geworden. In 1915 adviseerde toenmalig organist van de Grote Kerk
Hendrik Jan Pieter Textor (1847-1929), (leerling van Samuel de Lange sr.) het orgel te laten restaureren door de Schiedamse orgelfirma Standaart.
Textor was ongetwijfeld gecharmeerd geraakt van de moderne, industriële orgelbouw zoals Standaart deze praktiseerde.
De vele kerk- en theaterorgels die Standaart leverde in de regio (o.a. NPB-kerk en Passagetheater Schiedam, Stadhuishal Rotterdam,
div.orgels in Vlaardingen) werden gebouwd volgens het toen moderne pneumatische systeem, voorzien van vele speelhulpen en een
gemakkelijke bespeelbaarheid. Niet gehinderd door historisch besef werd het Niehoff orgel afgebroken en vervangen door een nieuw
pneumatisch orgel, geplaatst achter het oude front.
De hoofdwerk-kas werd daartoe uitgediept en verbreed om plaats te bieden aan Hoofd- en Zwelwerk.
De overbodig geworden rugwerk-kas bood voortaan ruimte voor muziekboeken.
Van het oude Niehoff-pijpwerk werd de Baarpijp 8', Quintadeen 8' en een gedeelte van de Octaaf 4' (pedaal) opnieuw gebruikt.
Kerkinterieur (1915)
De dispositie was:
|
Hoofdwerk
Bourdon 16' D
Prestant 8'
Roerfluit 8'
Octaaf 4'
Quint 2 2/3'
Octaaf 2'
Cornet 6 st.
Mixtuur 5 st.
Trompet 8'
Pedaal
Prestant 16'
Subbas 16'
Prestant 8
Octaaf 4'
Fluit 2'
Trombone 8'
|
Bovenwerk
Quintadeen 16'
Voolprestant 8' D
Holpijp 8'
Openfluit 8'
Prestant 4'
Fluit 4'
Woudfluit 2'
Terts 1 3/5'
Hobo 8'
Diverse koppels
en speelhulpen
|
Adriaan C. Schuurman, organist van de Grote of
St. Janskerk 1929-1938, naast de Standaart-klaviatuur
|
Tijdens de kerkrestauratie van 1945-1948 werd het orgelfront gerestaureerd, waarbij de originele beschildering weer naar voren kwam.
De fa. Flentrop voerde herstelwerkzaamheden uit in 1952.
Na 50 jaar was het "Standaart-apparaat", zoals organist Jacques P. Bekkers het noemde, uitgespeeld.
Men had toen al lange tijd het voornemen met gebruikmaking van de historische kassen een nieuw mechanisch orgel te bouwen.
Het Flentrop-orgel
In 1971 werd aan Flentrop Orgelbouw B.V. te Zaandam de opdracht gegeven een nieuw instrument te vervaardigen.
Stilistisch uitgangspunt was het overgebleven historisch materiaal van Niehoff.
Het nieuwe pijpwerk werd daarom vervaardigd uit orgelmetaal met een hoog loodgehalte en wijde mensuren.
Het orgel werd gestemd in een Werckmeister III-temperatuur.
Zo vormden front en orgel weer een eenheid. In 1975 vond de oplevering plaats.
Herintonatie
Op verzoek van organist André Verwoerd vond in 1993 een herintonatie plaats op verlaagde winddruk ter verkrijging van een mildere orgelklank.
Daartoe werd ook de ongelijkzwevende stemming gewijzigd in een evenredig zwevende temperatuur.
Deze werkzaamheden werden uitgevoerd door Flentrop Orgelbouw. Orgelbouwer Herman Pelgrim heeft nadien de tongwerken gereviseerd
en in 2006 een Cymbelster geplaatst.
Renovatie en uitbreiding
In 2011 vond een revisie plaats door J.L. van den Heuvel Orgelbouw bv. te Dordrecht. Het groot onderhoud concentreerde zich op
schoonmaak en restauratie van het pijpwerk, vernieuwing van loden conducten en herstel van speel- en registertractuur.
Voor het pedaal werd een zelfstandige windvoorziening vervaardigd, bestaande uit twee motoren en balgen. Achter de twee 17e eeuwse
pedaalkassen werden nieuwe, mechanische pedaalladen aangebracht met electrische sleepbediening.
Op deze laden werden in eerste instantie twee houten pedaalregisters geplaatst:
-Prestant 16', houten pijpwerk van G. van der Kley (1920) afkomstig uit het orgel van de v.m. Oosterkerk, later toegevoegd aan het orgel
van de v.m. Magnalia Deikerk, beide in Schiedam.
-Roerquint 12', nieuw register vervaardigd door Van Den Heuvel Orgelbouw.
-een derde sleep werd gereserveerd voor plaatsing van een Fagot 32'.
In januari 2012 is ook dit nieuwe register geplaatst en werd op 30 april in gebruik genomen.
Bron: Programmaboekje "Orgelconcerten 2019" van de "Stichting Muziek Grote of Sint Janskerk".
|
|
Hauptwerk.nl is een initiatief van Sygsoft Holland. Inschrijving KvK 24400165. Laatst bijgewerkt
28-03-2024
|
|
| |
